Van specifiek naar algemeen
De definities voor de volledige Codex Welzijn op het werk bevinden zich in
Boek I Algemene beginselen, Titel 1, Hoofdstuk 3. Ook de definities voor de begrippen 'gevaar', 'risico', 'risicoanalyse', 'risicobeoordeling' worden op die plaats vermeld (art. I.1-4, 1°, 2°, 3°, 4°).
De omschrijvingen die aan de begrippen worden gegeven, zijn op zich niet nieuw. Ze zijn gebaseerd op specifieke definities die reeds terug te vinden waren in een aantal KB’s die al in de vroegere versie van de codex waren opgenomen en die alle opgeheven werden bij het verschijnen van de gecoördineerde versie van de codex. De inhoud van deze specifieke definities is echter naar aanleiding van de coördinatie van de codex samengebracht en veralgemeend zodat de omschrijving aansluit bij de volledige inhoud van de codex.
Gevaar en risico
De begrippen 'gevaar' en 'risico' stonden bijvoorbeeld reeds tussen de definities van 4 KB's over fysische agentia (lawaai, trillingen, kunstmatige optische straling, elektromagnetische velden) en van het KB Chemische agentia. 'Risico' was bovendien gedefinieerd in het KB Gezondheidstoezicht. Een overzicht van de nieuwe en de oude definities staat vermeld in tabel 1.
Een vergelijking van de definitie voor het begrip 'risico' met de oude specifieke definities leert echter dat de nieuwe omschrijving tweeledig is opgebouwd:
- de waarschijnlijkheid dat de schade of de aantasting van het welzijn van de werknemers zich in bepaalde gebruiksomstandigheden of door blootstelling aan een gevaar voordoet en
- de mogelijke omvang van die schade of aantasting.
Het tweede deel van de omschrijving 'de mogelijke omvang van die schade of aantasting' kwam niet voor in de oude specifieke definities. De combinatie van de aspecten waarschijnlijkheid en ernst in de definitie van een risico zijn echter gangbaar in de wereld van preventie. Het is bijvoorbeeld een basiskenmerk van de veel gebruikte risicoanalysebenadering, de Kinney-methode. De combinatie van waarschijnlijkheid en ernst is ook terug te vinden in de definities opgenomen in Ohsas 18001 en ISO 45001 (tabel 2).
Uit de vergelijking van de codexdefinities voor 'gevaar' en 'risico' met de Ohsas/ISO-definities komt wel een belangrijk verschil naar voren. De codexdefinities hebben het over 'schade' zonder een verdere verduidelijking of afbakening. Dus, schade in alle mogelijke vormen en in de brede zin van het woord. De Ohsas/ISO-definities zijn beperkt tot de schadelijke effecten voor de mens.
Met die brede omschrijving leunen de nieuwe (en oude) codexdefinities dichter aan bij de definities uit de handleiding Risicobeoordeling uitgewerkt door de EU-Commissie (tabel 2). Dit document was bedoeld om de lidstaten te helpen bij het invullen van de verplichtingen uit de kaderrichtijn (richtlijn 89/391/EEG) inzake 'risicobeoordeling'. De handleiding omschrijft een gevaar als een eigenschap die 'nadelige gevolgen' in het algemeen kan veroorzaken.
Risicoanalyse
De (nieuwe) definitie voor risicoanalyse (art. I.1-4) is gebaseerd op het artikel over risicoanalyse dat reeds voorkwam in het KB Beleid (art. 8) (zie tabel 3). In dat artikel werd de risicoanalyse opgedeeld in 3 fasen:
identificeren van de gevaren,
bepalen van de risico's,
evalueren van de risico's.
Deze 3 fasen zitten ook vervat in de nieuwe definitie. De laatste fase is trouwens bijkomend gedefinieerd onder de naam 'Risicobeoordeling'.
Het toepassen van deze benamingen en definities op de inhoud van de codex heeft er toe geleid dat op verscheidene plaatsen wijzigingen zijn aangebracht. In de oude codex-KB's werd vaak het woord 'risicobeoordeling' gebruikt terwijl men eigenlijk het volledige proces van risicoanalyse voor ogen had. Voorbeelden hiervan zijn het KB Elektrische installaties en het KB Asbest. In deze KB's stonden vroeger afdelingen met als titel Risicobeoordeling. Deze zijn aangepast naar Risicoanalyse. In een aantal titels over fysische agentia (Boek V) (Titels Lawaai, Trillingen, Elektromagnetische velden) is de term risicobeoordeling wel behouden, verwijzend naar de beoordelingsfase van het risicoanalyseproces.
De vraag stelt zich wel waarom er geopteerd is voor de benaming 'risicoanalyse'. In ISO 31000 Risk management heet het volledige proces 'risicobeoordeling' en is risicoanalyse slechts een onderdeel hiervan. Ook het EU-document met toelichting bij de kaderrichtlijn heeft het over 'risicobeoordeling'. In Nederland spreekt men over RI&E – Risico-identificatie & evaluatie. Het lijkt erop dat de Engelse term 'risk assessment' een ietwat onnauwkeurige vertaling heeft meegekregen. Hoe dan ook is de term 'risicoanalyse' het meest gangbaar op het terrein en het is in ieder geval positief dat er in de wetgeving een duidelijke omschrijving aan is gegeven.
Tabel 1 – Definities 'gevaar' en 'risico': nieuwe en oude definities uit de codex
| Gevaar | Risico |
|---|
Codex Welzijn op het werk, art. I.1-4 | De intrinsieke eigenschap of het intrinsiek vermogen van inzonderheid een voorwerp, een stof, een proces of een situatie die schade kan veroorzaken of het welzijn van de werknemers kan bedreigen | De waarschijnlijkheid dat de schade of de aantasting van het welzijn van de werknemers zich in bepaalde gebruiksomstandigheden of door blootstelling aan een gevaar voordoet en de mogelijke omvang van die schade of aantasting |
KB Gezondheidstoezicht (KB van 28 mei 2003), art. 2 Opgeheven | | De waarschijnlijkheid dat de mogelijke schade van een werkpost of activiteit zich voordoet, in de gebruiks- of blootstellingsomstandigheden, bij de bezetting van die werkpost of bij de uitoefening van die activiteit |
KB Lawaai (KB van 16 januari 2006), art. 4 Opgeheven | De intrinsieke eigenschap van lawaai van schade te veroorzaken | De waarschijnlijkheid dat in de omstandigheden waaraan men blootstelt aan lawaai, een potentieel schadelijke situatie ontstaat |
KB trillingen (KB van 7 juli 2005), art. 4 Opgeheven | De intrinsieke eigenschap van mechanische trillingen om gezondheidsschade te kunnen veroorzaken | De waarschijnlijkheid dat in de omstandigheden van blootstelling aan mechanische trillingen, een schadelijke situatie ontstaat |
KB Kunstmatige optische straling (KB van 22 april 2010), art. 2 Opgeheven | De intrinsieke eigenschap van kunstmatige optische straling die schade kan veroorzaken | De waarschijnlijkheid dat de schade zich door blootstelling aan kunstmatige optische straling kan voordoen |
KB Elektromagnetische velden (KB van 20 mei 2016), art. 4 Opgeheven | De intrinsieke eigenschap van elektromagnetische velden die schade kan veroorzaken | De waarschijnlijkheid dat de schade zich door blootstelling aan elektromagnetische velden kan voordoen |
KB Chemische agentia (KB van 11 maart 2002), art. 7 Opgeheven | De intrinsieke eigenschap van een chemisch agens die schade kan veroorzaken | De waarschijnlijkheid dat in de omstandigheden waarin het gebruik of de blootstelling plaatsvindt, een potentieel schadelijke situatie ontstaat |
Tabel 2 - Definities 'gevaar', 'risico', 'risicoanalyse': codex in vergelijking met Ohsas- en ISO-normen
| Gevaar (hazard) | Risico (risk) | Risicoanalyse (risk assessment) |
|---|
Codex Welzijn op het werk, art. I.1-4 | De intrinsieke eigenschap of het intrinsiek vermogen van inzonderheid een voorwerp, een stof, een proces of een situatie die schade kan veroorzaken of het welzijn van de werknemers kan bedreigen | De waarschijnlijkheid dat de schade of de aantasting van het welzijn van de werknemers zich in bepaalde gebruiksomstandigheden of door blootstelling aan een gevaar voordoet en de mogelijke omvang van die schade of aantasting | Risicoanalyse de identificatie van gevaren voor het welzijn van de werknemers bij de uitvoering van hun werk, de vaststelling en bepaling van de risico’s voor dit welzijn en de beoordeling van deze risico’s |
Handleiding voor de risicobeoordeling op het werk (EU-guide, 1996)* | De intrinsieke eigenschap of het intrinsiek vermogen van iets (bv. bij het werk gebruikte materialen, uitrusting, werkmethoden en -gewoonten) dat nadelige gevolgen kan veroorzaken | De kans dat de nadelige gevolgen zich onder gebruiksomstandigheden en/of door blootstelling kunnen voordoen en de mogelijke omvang van die gevolgen | Risicobeoordeling: het evaluatieproces aangaande het risico voor de gezondheid en veiligheid van de werknemers op het werk als gevolg van omstandigheden waarbij zich een gevaar op de werkplek voordoet |
Ohsas 18001:2007 Occupational Health and Safety management systems | Source, situation or act with a potential for harm in terms of human injury or ill health, or a combination of these | Combination of the likelihood of an occurrence of a hazard event or exposure and the severity of injury or ill health that may be caused by the event or exposure | Process of evaluating the risks arising from a hazard, taking into account the adequacy of any existing controls, and deciding whether or not the risk is acceptable |
ISO 45001 - Occupational health and safety management systems | Hazard: Source or situation with a potential to cause injury and ill health Injury and ill health: adverse effect on the physical, mental or cognitive condition of a person | Risk: effect of uncertainty Occupational health and safety risk - OH&S risk: Combination of the likelihood of occurrence of a work-related hazardous event or exposure(s) and the severity of injury and ill health that can be caused by the event or exposures | |
ISO 31000 – Risk management | | Effect of uncertainty on objectives Note 1 An effect is a deviation from the expected - positive and/or negative. Note 2 Objectives can have different aspects (such as financial, health and safety, and environmental goals) and can apply at different levels (such as strategic, organization wide, project, product and process). Note 3 Risk is often characterized by reference to potential events and consequences, or a combination of these. Note 4 Risk is often expressed in terms of a combination of the consequences of an event (including changes in circumstances) and the associated likelihood of occurrence. Note 5 Uncertainty is the state, even partial, of deficiency of information related to, understanding or knowledge of an event, its consequences or likelihood. | Risk Assessment is the overall process of (1) risk identification, (2) risk analysis and (3) risk evaluation Nederlandstalige vertaling van de norm Risicobeoordeling is het gehele proces van (1)risico-identificatie, (2)risicoanalyse en (3)risico-evaluatie (1) Risk Identification: process of finding, recognizing and describing risks. (2) Risk analysis: process to comprehend the nature of risk and to determine the level of risk (3) Risk evaluation: process of comparing the results of risk analysis with risk criteria to determine whether the risk and/or its magnitude is acceptable or tolerable |
* Doel van deze handleiding is de lidstaten en de sociale partners te helpen bij het nakomen van de verplichtingen met betrekking tot de risicobeoordeling op het werk zoals bedoeld in de
kaderrichtlijn 89/391/EEG,
Tabel 3 - Definities risicoanalyse en risicobeoordeling in Codex Welzijn op het werk
Codex Welzijn op het werk, art. I.1-4, 3° | Risicoanalyse De identificatie van gevaren voor het welzijn van de werknemers bij de uitvoering van hun werk, de vaststelling en bepaling van de risico’s voor dit welzijn en de beoordeling van deze risico’s |
Codex Welzijn op het werk, art. I.1-4, 3° | Risicobeoordeling De fase van de risicoanalyse waarbij de risico’s beoordeeld worden met het oog op de keuze van de preventiemaatregelen |
Codex Welzijn op het werk, art. I.2-6 (voorheen KB Beleid, art. 8) | De risicoanalyse gebeurt op het niveau van de organisatie in haar geheel, op het niveau van elke groep van werkposten of functies en op het niveau van het individu. Zij bestaat achtereenvolgens uit: 1° het identificeren van gevaren voor het welzijn van de werknemers bij de uitvoering van hun werk; 2° het vaststellen en nader bepalen van risico's voor het welzijn van de werknemers bij de uitvoering van hun werk; 3° het evalueren van risico's voor het welzijn van de werknemers bij de uitvoering van hun werk. |
