Hormoonverstoorders
Het koninklijk besluit van 2 juli 2023 tot vaststelling van maatregelen ter bescherming van werknemers tegen agentia met hormoonontregelende eigenschappen (BS van 18 juli 2023) heeft tot doel werknemers te beschermen tegen de blootstelling aan hormoonverstoorders en de gezondheidseffecten die hieruit zouden kunnen volgen. Het besluit treedt in werking op 28 juli 2023
Hormoonverstoorders zijn chemische stoffen, zowel van natuurlijke als kunstmatige oorsprong, die de normale werking van het hormonale systeem ontregelen. In het lichaam grijpen ze in op het hormonaal systeem door de aanmaak van hormonen te beïnvloeden, maar ook door de aanhechting van hormonen aan hun doelwitcellen te ontregelen.
De negatieve effecten kunnen zich in sommige gevallen pas na vele jaren of zelfs over generaties heen manifesteren. Een verstoorde hormoonhuishouding kan het voortplantingssysteem, het immuunsysteem, de hersenontwikkeling of het metabolisme beïnvloeden maar ook leiden tot neurodegeneratieve ziekten.
Context
Dit koninklijk besluit kadert in verschillende eerdere initiatieven, zoals het informatieverslag over hormoonverstoorders van de Senaat (2018) en de ontwikkeling van een Nationaal Actieplan voor hormoonverstoorders (NAPED). De definitieve versie van het NAPED 2022 – 2026 werd op 20 juni 2022 goedgekeurd. In de acties van het NAPED onder de noemer Werknemers en werkgevers beter informeren over de risico's van blootstelling aan hormoonverstoorders stonden ook al, in grote lijnen, de wijzigingen van de codex opgesomd.
Omschrijving van hormoonverstoorders
Het KB voegt een omschrijving van agentia met hormoonontregelende eigenschappen toe aan de codex (art. VI.2-2, §2/2). Het gaat om stoffen of mengsels die voldoen aan de criteria om als hormoonontregelend te worden ingedeeld in categorie 1 of 2 op basis van de CLP Verordening (2008/1272/EU). De gevarenklassen voor hormoonverstoorders en de bijhorende indelingscriteria zijn aan de CLP-verordening toegevoegd door de Gedelegeerde Verordening 2023/707/EU (zie CLP: gevarenklassen voor hormoonverstoorders en persistent toxische stoffen voor het milieu).
Het KB voegt ook een bijlage VI.2-4 toe aan de codex met een lijst met hormoonontregelende stoffen en mengsels.
Zelfde verplichtingen als kankerverwekkende agentia
Het KB neemt de agentia met hormoonverstorende eigenschappen op in het toepassingsgebied van Boek VI, Titel 2 van de codex over het welzijn op het werk. Het opschrift van Titel 2 wordt dan als volgt vervangen: Titel 2.- Kankerverwekkende, mutagene en reprotoxische agentia en agentia met hormoonverstorende eigenschappen. Hierdoor worden de strengere voorschriften die nu reeds gelden voor de blootstelling van werknemers aan kankerverwekkende, mutagene en reprotoxische agentia ook van toepassing op de blootstelling van werknemers aan agentia met hormoonverstorende eigenschappen.
Kwetsbare groepen
Verder worden hormoonontregelaars expliciet vermeld in de bepalingen inzake moederschapsbescherming (boek X, titel 5) en bescherming van jongeren op het werk (boek X, titel 3). Het is verboden jongeren, zwangere vrouwen en werkneemsters die borstvoeding geven bloot te stellen aan hormoonverstoorders aangezien deze groepen extra gevoelig zijn voor blootstelling aan deze stoffen.
Geen veilige blootstellingsniveaus
De verplichting om hormoonverstoorders te vervangen door minder gevaarlijke agentia (substitutieverplichting) zoals opgelegd in titel VI.2 van de codex, is zeer belangrijk in het geval van hormoonverstoorders. Beperken van de blootstelling is immers niet voldoende omwille van de complexe relaties tussen blootstelling en effect en door de lage dosis-effecten. Hormoonverstoorders vertonen eerder niet-monotone dosis-responscurves en lage dosiseffecten. Het berekenen van veilige blootstellingsniveaus wordt hierdoor zeer moeilijk, aangezien al zeer kleine hoeveelheden van hormoonverstoorders een effect kunnen hebben op de menselijke hormonale werking. Bovendien, zelfs wanneer er geweten is wat de effecten zijn van één dosis kunnen er geen veronderstellingen gemaakt worden over de effecten van extra dosissen. Daarom wordt voor hormoonverstoorders doorgaans een vrij algemene definitie gehanteerd, nl. 'een hormoonverstoorder is een niet door het menselijk lichaam geproduceerde chemische stof of mengeling van chemische stoffen (van natuurlijke of kunstmatige oorsprong), die de werking van ons endocriene systeem (of de hormoonhuishouding) verstoort'. Het idee achter deze definitie is dat het vermogen van een chemische stof om de hormoonwerking te verstoren een duidelijke voorspeller van schadelijke effecten (ziektebeelden) is, net zoals mutageniteit een voorspeller is van carcinogeniteit.
|
Indicatieve lijsten met hormoonverstoorders
De website edlists.org (edlists = endocrine disruptors lists) werd in juni 2020 gelanceerd door de nationale overheden van België, Denemarken, Frankrijk, Nederland en Zweden. Spanje sloot zich in februari 2021 bij de website aan. De website heeft tot doel om informatie te geven over de huidige status van stoffen die in de EU als hormoonverstoorders zijn aangeduid of waarvan de hormoonverstorende eigenschappen worden beoordeeld.
- De ED-lijsten I (stoffen geïdentificeerd als hormoonverstoorder) en II (stoffen die momenteel worden geëvalueerd naar hun hormoonverstorende eigenschappen) zijn gebaseerd op de EU-verordeningen REACH (Registration, Evaluation, Authorisation and Restriction of Chemicals), BPR (Biocidal Products Regulation), PPPR (Plant Protection Products Regulation) en CR (Cosmetic Products Regulation).
- Stoffen zijn aan lijst II toegevoegd op basis van wetenschappelijke studies of van bepaalde wetenschappelijke aanwijzingen, meestal in de vorm van een dossier ingediend door een EU lidstaat, maar zijn nog onder evaluatie door het ECHA (European Chemicals Agency).
- De stoffen vermeld op ED-lijst III zijn door een EU lidstaat geïdentificeerd als stoffen met hormoonontregelende eigenschappen, na wetenschappelijk onderzoek (zie o.a. de Evaluation Reports op edlists.org).
|
Bronnen/Meer weten:
