Van jongere naar stagiair
Het KB van 21 september 2004 betreffende de bescherming van stagiairs verscheen op 4 oktober 2004 in het Belgisch Staatsblad. Tot dan toe was het KB van 3 mei 1999 over jongeren van toepassing op stagiairs. Met de verschijning van het KB uit 2004 over stagiairs kwam hierin verandering. De stagiairs werden immers uit het toepassingsgebied van het KB over jongeren gehaald. Dat wil niet zeggen dat er geen band was tussen beide teksten. Vanuit het KB Stagiairs werd regelmatig verwezen naar het KB Jongeren. In 2017 verscheen de gecoördineerde versie van de Codex welzijn op het werk. Alle oude KB's werden opgeheven, ook deze over jongeren en stagiairs. De bepalingen werden opgenomen in Boek X Werkorganisatie en bijzondere werknemerscategorieën. Titel 4 bevat de bepalingen over stagiairs, Titel 3 over jongeren. Inhoudelijk zijn er in 2017 geen wijzigingen doorgevoerd.
Toepassingsgebied
Een stagiair = elke leerling of student die
in het kader van een leerprogramma georganiseerd door een onderwijsinstelling, arbeid verricht bij een werkgever, in gelijkaardige omstandigheden als de werknemers en met het oog op het opdoen van beroepservaring
(art. X.3-2)
Een jongere
= de minderjarige werknemers die 15 jaar zijn of ouder en die niet meer onder de voltijdse leerplicht vallen;
= de personen met een leerovereenkomst, (ongeacht de leeftijd);
= de jobstudenten (ongeacht de leeftijd).
= leerling die een leerprogramma volgt waarin een vorm van arbeid voorzien is in de onderwijsinstelling
(art. X.2-2)
Wie is stagiair?
De Codex definieert een stagiair als volgt: elke leerling of student die in het kader van een leerprogramma georganiseerd door een onderwijsinstelling, daadwerkelijk arbeid verricht bij een werkgever, in gelijkaardige omstandigheden als de werknemers in dienst van die werkgever, en dit met het oog op het opdoen van beroepservaring (art. X.4-2). Dit betekent dat de omstandigheden waarin de stagiair werkt evenwaardig zijn aan deze van de gewone werknemers. In de definitie staat ook duidelijk dat het moet gaan over een stage waarbij daadwerkelijk arbeid wordt verricht. Dit wil zeggen dat observatiestages, bedrijfsbezoeken, en dergelijke, buiten het toepassingsgebied van deze regelgeving vallen. Bij een observatiestage kijkt de stagiair immers toe hoe het werk gedaan wordt maar verricht hij zelf geen arbeid. Hetzelfde geldt voor bedrijfsbezoeken.
Risico’s in kaart brengen
Een belangrijke verplichting van de werkgever is het uitvoeren van een risicoanalyse. De bepalingen uit Titel X.4 Stagiairs geven weinig details over hoe en waarom de risicoanalyse moet uitgevoerd worden. Er wordt verwezen naar de bepalingen uit Titel X.3 over jongeren (m.n. artikel X.3-3).
Het doel van de risicoanalyse is aangepaste preventiemaatregelen te bepalen en vast te stellen welk type van gezondheidstoezicht vereist is. Bij het uitvoeren van de risicoanalyse moet rekening gehouden worden met de specifieke kenmerken van stagiars zoals hun gebrek aan ervaring, hun beperkt inzicht in risico’s en hun doorgaans jonge leeftijd.
De risicoanalyse moet in ieder geval nagaan of de stagiair niet wordt blootgesteld aan risicovolle activiteiten. Voor deze risicovolle activiteiten verwijst de wetgeving naar art. X.3-8 en bijlage X.3-1. Deze bijlage geeft een opsomming van agentia, werkzaamheden en plaatsen die risico’s inhouden waaraan een jongere, maar in dit geval dus ook een stagiair, niet mag blootgesteld worden. De risicoanalyse moet dus in ieder geval aan het licht brengen of een stagiair al dan niet moet werken in deze risicovolle omstandigheden.
De risicoanalyse moet uitgevoerd worden vóór de stagiair aan zijn stage begint en daarna telkens één keer per jaar herhaald worden. Als er een belangrijke wijziging plaatsvindt aan de werkpost, is het tevens nodig om de risicoanalyse opnieuw uit te voeren en eventueel aan te passen.
Het is de werkgever die instaat voor de uitvoering van de risicoanalyse en hij kan hiervoor een beroep doen op zijn dienst PBW. Zelfstandige werkgevers zonder werknemers die een stagiair tewerkstellen mogen hiervoor een beroep doen op de dienst PBW van de onderwijsinstelling. De werkgever moet tevens de resultaten van de risicoanalyse overmaken aan de onderwijsinstelling.
Verboden
Op basis van de resultaten van de risicoanalyse is het aan de werkgever om de nodige preventiemaatregelen te nemen. De preventiemaatregelen omvatten in ieder geval het organiseren van het onthaal en de informatie-uitwisseling, een verbod op het uitoefenen van risicovolle activiteiten, en het organiseren van het gezondheidstoezicht.
Dit betekent in algemene termen dat stagiairs allerlei risicovolle activiteiten of actitiviteiten die specifiek gevaarlijk voor hen zijn, niet mogen uitoefenen. Het gaat om activiteiten zoals werken in extreme koude of hitte.
Hierop geldt echter een uitzondering m.n. voor het uitoefenen van activiteiten die hen voorbereiden op het beroep dat ze gekozen hebben. In dat geval mogen ze de risicovolle activiteiten toch uitoefenen indien de werkgever de nodige maatregelen heeft genomen. Bovendien moet iemand van de hiërarchische lijn erop toezien dat de maatregelen daadwerkelijk geïmplementeerd zijn en er moet ook telkens een ervaren werknemer in de buurt zijn als de stagiair dit werk uitvoert.
Gezondheidstoezicht
In het kader van de regelgeving over stagiairs vormt het gezondheidstoezicht een belangrijke preventiemaatregel. Het zijn ook deze bepalingen die de meeste wijzigingen hebben ondergaan. De organisatie van het gezondheidstoezicht bracht immers voor de werkgevers heel wat (financiële) lasten met zich mee waardoor het gevaar ontstond dat er nog maar weinig stageplaatsen zouden aangeboden worden. De verschillende wijzigingen hebben er enerzijds voor gezorgd dat het gezondheidstoezicht soms niet meer vereist is (vrijstellingen) en anderzijds dat de organisatie deels kan overgedragen worden aan de onderwijsinstelling.
Wanneer gezondheidstoezicht?
Voor stagiairs is het gezondheidstoezicht vereist ofwel omwille van de activiteiten die de stagiair uitoefent ofwel omwille van hun specifiek statuut.
In het eerste geval gaat het om de toepassing van de regels uit Titel I.4 Gezondheidstoezicht. Grosso modo kan gesteld worden dat ook voor stagiairs het gezondheidstoezicht vereist is indien ze worden blootgesteld aan risico’s waarvoor voor de gewone werknemers van de onderneming of instelling het gezondheidstoezicht geldt.
In het tweede geval is het gezondheidstoezicht vereist omwille van het specifieke statuut. Dat is het geval indien de stagiair:
- op het ogenblik van zijn tewerkstelling de leeftijd van 18 jaar nog niet bereikt heeft;
- nachtarbeid verricht;
- in toepassing van de afwijkingsbepalingen blootgesteld is aan ernstige risico’s waarvoor er normaal een verbod tot tewerkstelling geldt.
In een aantal gevallen is het gezondheidstoezicht niet vereist voor stagiairs. Een uitzondering is er voor stagiairs die nog geen 18 jaar zijn en die niet worden blootgesteld aan een ander risico (dan hun leeftijd). Voor deze stagiairs is het gezondheidstoezicht dus niet vereist maar ze moeten wel beschikken over een attest van het medisch schooltoezicht.
Voor stagiairs is er in de regel enkel een voorafgaande gezondheidsbeoordeling. Het periodiek en voortgezet onderzoek en ook het onderzoek bij werkhervatting zijn niet vereist. Wel kan de arbeidsgeneesheer beslissen de voorafgaande gezondheidsbeoordeling aan te vullen met een periodieke gezondheidsevaluatie als de stage langer dan 6 maanden duurt en als de stagiair wordt blootgesteld aan risicovolle activiteiten vermeld in bijlage X.3-1.
Wie organiseert het gezondheidstoezicht?
Het is de werkgever bij wie de stagiair eerst wordt tewerkgesteld die het gezondheidstoezicht
moet uitvoeren. De volgende werkgevers zijn vrijgesteld van de uitvoering van een nieuwe gezondheidsbeoordeling, voor zover de stagiair niet aan een nieuw of ander risico wordt blootgesteld. Uiteraard is deze volgende werkgever evenmin vrijgesteld van de uitvoering van de gezondheidsbeoordeling indien de werkgever bij wie de stagiair eerst werd tewerkgesteld deze gezondheidsbeoordeling niet heeft doen uitvoeren (art.X.4-7).
Het is de arbeidsgeneesheer van de werkgever die de gezondheidsbeoordeling uitvoert. Ook de arbeidsgeneesheer van de onderwijsinstelling kan dit doen (interne of externe dienst), maar dan moet dit wel vermeld worden in het stagedossier. Bovendien moet de werkgever tevens vooraf de resultaten van de risicoanalyse meedelen aan de onderwijsinstelling en ook de contactgegevens van de arbeidsgeneesheer (van de werkgever). Na het medisch onderzoek bezorgt de arbeidsgeneesheer van de onderwijsinstelling het formulier van de gezondheidsbeoordeling aan de onderwijsinstelling; de werkgever en de stagiair ontvangen op hun beurt een kopie van de onderwijsinstelling.
Wie betaalt het gezondheidstoezicht?
Wie het onderzoek uitvoert, heeft ook financiële implicaties. Indien de werkgever zelf het gezondheidstoezicht organiseert, betaalt hij tevens de kosten hiervoor. Het tarief is hetzelfde als voor de andere werknemers, met inbegrip van de kosten voor de risicoanalyse en het gezondheidstoezicht. Er is geen terugbetaling voorzien.
Indien de werkgever er voor kiest om voor de uitvoering van het gezondheidstoezicht een beroep te doen op de (externe) dienst voor preventie en bescherming op het werk van de onderwijsinstelling is een vast tarief van toepassing. Dit tarief bedraagt €61,13 (geïndexeerd). Deze bijdrage wordt integraal betaald door Fedris. In de specifieke en vaste bijdrage van €61,13 zijn de kosten van technische prestaties niet opgenomen. Het gaat dan bijvoorbeeld om kosten van bijkomende onderzoeken zoals gerichte onderzoeken voor blootstelling aan sommige chemische agentia. De kosten van deze bijkomende onderzoeken zijn wel ten laste van de werkgever.
En de onderwijsinstelling?
Titel X.4 Stagiairs bevat vooral verplichtingen voor de werkgever. Dit neemt niet weg dat ook de onderswijsinstelling een belangrijke rol te vervullen heeft. Zo is er de algemene verplichting om een coördinerende en ondersteunende rol op zich te nemen. Bovendien kan de onderwijsinstelling een aantal taken van de werkgever overnemen als de stagiair op school gelijkaardige werkzaamheden uitoefent als bij de werkgever. In dat geval is het school die de risicoanalyse uitvoert en de preventiemaatregelen voor op school vastlegt. De school deelt de resultaten van de risicoanalyse mee aan de werkgever, samen met de genomen preventiemaatregelen. In dat geval is het ook de onderwijsinstelling die het gezondheidstoezicht organiseert.
(art. X.4-14 - X.4-15)
Informatie-uitwisseling
Het is duidelijk dat bij de bescherming van stagiairs heel wat partijen betrokken zijn: de onderwijsinstelling, de werkgever, de arbeidsgeneesheer, de stagiair zelf. Het spreekt voor zich dat een goede informatie-uitwisseling de basis is om te komen tot een efficiënte preventie. De wetgever heeft een en ander dan ook vastgelegd in de wetgeving. Zo moet de werkgever informatie geven aan de onderwijsinstelling over het gezondheidstoezicht. Dat betekent dat de werkgever de resultaten van de risicoanalyse moet doorgeven en op basis daarvan moet aangeven welk gezondheidstoezicht vereist is. Indien dat gezondheidstoezicht ook daadwerkelijk moet georganiseerd worden, is een document met informatie over de werkpost opgelegd.
Dat neemt echter niet weg dat niet alles kan geregeld worden in de wetgeving. Veel is afhankelijk van de goede wil en de inzet van de mensen op het terrein.
Document met informatie over de werkpost (werkpostfiche)
(= vereiste in geval van gezondheidstoezicht)
- de beschrijving van de werkpost
- de genomen preventiemaatregelen
- de aard van de risico’s
- de verplichtingen die gelden voor de stagiair en eventueel de vereiste opleiding
(art. X.4-5)
