Wat is het?
Een besloten ruimte is een ruimte:
- die niet bestemd is voor een continu verblijf van werknemers: de meeste besloten ruimten zijn niet ontworpen voor mensen, maar soms moeten werknemers deze ruimten toch betreden voor schoonmaak- of onderhoudswerken, inspecties, of om installatiewerkzaamheden of reparaties uit te voeren;
- met een besloten karakter: beperkte of moeilijke toegangsmogelijkheden en een beperkte natuurlijke ventilatie wijzen op een besloten karakter van een ruimte;
- waar een gevaarlijke atmosfeer aanwezig is of kan zijn: een gevaarlijke atmosfeer is een atmosfeer die kan aanleiding geven tot intoxicatie, brand of explosie, of verstikking.
Besloten ruimten hoeven niet klein of nauw te zijn. Ze kunnen soms zo groot of groter zijn dan een huiskamer en zijn zelfs niet noodzakelijk overdekt.
Meer besloten ruimten dan je denkt
Het begrip ‘besloten ruimten’ verwijst naar heel wat werkplekken. Voorbeelden zijn tanks, zoals opslagtanks en silo’s, maar ook buizen, zoals rioleringen, afvoerpijpen of schachten. Andere moeilijk bereikbare ruimten, zoals reactievaten en reservoirs, kunnen eveneens beschouwd worden als besloten ruimten.
Deze werkplekken hebben het volgende met elkaar gemeen:
- nauwelijks natuurlijke ventilatie;
- slechte vluchtmogelijkheden (vaak is er maar één kleine ingang);
- slechte verlichting;
- weinig bewegingsruimte;
- vaak een kleine, vochtige en onhandige ruimte;
- leidingen en kabels op onverwachte plaatsen (bv. in doorgangen);
- mogelijk gevaarlijke atmosfeer aanwezig (te weinig zuurstof, aanwezigheid van gassen);
- niet bestemd om langdurig in te werken.
Wat maakt werken in besloten ruimten gevaarlijk?
Te weinig zuurstof
Als je een besloten ruimte binnengaat met te weinig zuurstof, kan je stikken. Dat zuurstoftekort kan op verschillende manieren ontstaan:
- onvoldoende verluchting;
- roestvorming die de zuurstof verbruikt (bv. wanneer de ruimte een tijdlang hermetisch werd afgesloten);
- laswerkzaamheden (het vuur verbruikt zuurstof);
- stoffen zoals granen, die opgeslagen worden in silo’s (absorberen zuurstof uit de lucht);
- ...
Om veilig te kunnen werken, moet het zuurstofgehalte tussen 19,5% en 23,5% liggen. Wanneer er minder dan 19,5% zuurstof in de lucht zit, word je heel snel moe, begin je zwaar te ademen en gaat je hart sneller kloppen. Je kan ook de coördinatie over je bewegingen verliezen. Ook kan je minder helder denken en dus niet meer de juiste beslissingen nemen. Andere mogelijke symptomen zijn duizeligheid, braken, en in een laatste fase het bewustzijn verliezen. Wanneer er minder dan 6% zuurstof is, kan je maar enkele minuten overleven.
Giftige gassen
In besloten ruimten kunnen giftige gassen of dampen aanwezig zijn. Omdat ze vaak klein en nauw zijn, kunnen de concentraties gauw te hoog oplopen. De giftige gassen kunnen afkomstig zijn van:
- producten die je gebruikt tijdens je werk (bv. reinigingsproducten, verf, lijmen, ontvetters, …;
- gasleidingen onder de ruimte, slecht afgesloten leidingen of vervuiling van de grond;
- laswerkzaamheden (vrijkomen van giftige rookgassen);
- ….
Wanneer je blootgesteld wordt aan giftige atmosferen, kan dat in het slechtste geval dodelijk zijn. De gevolgen kunnen zich echter ook over langere tijd opstapelen en ernstige gezondheidsproblemen veroorzaken.
Explosie en brand
De aanwezigheid van brandbare stoffen, sommige gassen en het uitvoeren van werkzaamheden zoals lassen, snijden en slijpen, maken van een besloten ruimte vaak letterlijk een explosieve combinatie.
Bekneld of bedolven raken
In ruimten met weinig bewegingsruimte is het niet denkbeeldig dat je bekneld raakt. Een extra risico is de aanwezigheid van niet-vergrendelde uitrusting met bewegende delen. Als die opnieuw in werking treedt, kan je gegrepen worden. Ook niet-afgesloten aanvoerleidingen kunnen plots materialen (stoom, graan) de ruimte in spuien en je zo kwetsen of bedelven.
Een specifiek, en erg groot, risico is het lopen over graan of een ander product in een silo. Dergelijke materialen kunnen gaan schuiven, waardoor je erin kan zakken en bedolven raken.
Verdrinken
In besloten ruimten met vloeistoffen (bv. in pijpleidingen) kan het vloeistofpeil plotseling razendsnel stijgen en kan je verdrinken.
Preventiemaatregelen
Het klinkt voor de hand liggend, maar de beste preventiemaatregel is het niet-betreden van een besloten ruimte. Sommige werkzaamheden kan je mits het inzetten van technische hulpmiddelen, van buitenaf uitvoeren.
Als het niet anders kan en je moet toch een besloten ruimte betreden, ga dan als volgt te werk:
- Ga na of de risico’s in kaart zijn gebracht en de preventiemaatregelen genomen zijn;
- Zorg dat de werkvergunning in orde is;
- Betreed nooit een besloten ruimte in je eentje. Er is steeds een veiligheidswacht aanwezig waarmee je voortdurend in contact staat;
- Zorg dat je de nood- en evacuatieprocedures kent;
- Test de lucht in de besloten ruimte: Is er voldoende zuurstof? Zijn er geen gevaarlijke gassen aanwezig? Sommige gassen kunnen zich ophopen op bepaalde plaatsen of zich op de bodem bevinden. Voor het meten is specifieke kennis en de juiste apparatuur nodig.
- Volg de voorgeschreven procedures en draag de juiste beschermingsmiddelen.
Ga een besloten ruimte enkel binnen als je weet dat je dat op een veilige manier kan doen!
De werkvergunning
Voor je een besloten ruimte mag betreden, moet je meestal een werkvergunning hebben. Die toont aan dat de risico’s in kaart gebracht en geëvalueerd zijn en dat de nodige preventiemaatregelen genomen zijn. Op de werkvergunning staan de namen van de betreders vermeld, een beschrijving van de locatie, een beschrijving van de uit te voeren taken, de resultaten van de atmosfeermetingen en de preventiemaatregelen. De werkvergunning kan ook een opsomming bevatten van alle chemische stoffen die gebruikt moeten worden tijdens het werk. Verder staan de namen van de leden van het reddingsteam, de regels voor het redden bij noodsituaties, bijkomende preventiemaatregelen (bv. waarschuwingsborden of afzettingen) en de noodzakelijke persoonlijke beschermingsmiddelen (pbm) vermeld. Daarnaast vind je er de periode op terug waarvoor de vergunning geldig is.
Als in de besloten ruimte werkzaamheden worden uitgevoerd zoals lassen of slijpen, is ook een heetwerkvergunning vereist.
De werkvergunning moet op de locatie van de werkzaamheden aanwezig zijn. Na afloop van de werkzaamheden moet de vergunning ondertekend worden om te bevestigen dat alle werknemers de ruimte veilig verlaten hebben.
Wat doet een veiligheidswacht?
Bij werken in besloten ruimten moeten er minstens twee personen zijn ingeschakeld: de persoon die binnen aan het werk is en de veiligheidswacht. Die laatste heeft verschillende taken. Hij/zij moet:
- contact houden met de persoon in de besloten ruimte;
- de ventilatie-inrichting nakijken;
- hulp inroepen (bv. eerste- en tweedelijnsinterventie, brandbestrijdingsdienst, brandweer) als de persoon in de besloten ruimte in gevaar is;
- hulp bieden aan het slachtoffer in de besloten ruimte zonder zichzelf in gevaar te brengen (ruimte enkel betreden met het gepaste reddingsmaterieel, omgevingsonafhankelijke ademhalingsbescherming). Opgelet: dit is al een eerste interventie, die als dusdanig opgenomen moet zijn in een procedure.
Bronnen: Prevent, werk.belgie.be
